جراحی تعویض مفصل شانه

اگرچه تعویض مفصل شانه به اندازه تعویض مفصل لگن (ران) یا تعویض مفصل زانو متداول نیست، اما به همان اندازه در تسکین درد تأثیرگذار است.چنانچه درمان‌های غیرجراحی مانند دارو و تغییر فعالیت دیگر درد را تسکین نبخشد، امکان انجام جراحی تعویض مفصل شانه مد نظر قرار می‌گیرد. این جراحی عملی کارآمد و ایمن برای تسکین درد و کمک به ازسرگیری مجدد فعالیت‌های روزانه است(جراحی شانه).

تعویض مفصل شانه چیست ؟

بخش‌های آسیب دیده شانه در جراحی تعویض مفصل شانه برداشته می‌شود و با قطعه‌های مصنوعی به نام پروتز جایگزین می‌گردد. این روش درمانی به دو صورت انجام می‌شود یا فقط سر استخوان بازو (گوی) تعویض می‌شود، یا هم گوی و هم کاسه (حفره گلنوئید) جایگزین می‌شود.

دلایل تعویض مفصل شانه

عارضه‌های گوناگونی منجر به ناتوانی و بروز درد شانه می‌شود و جراحی تعویض مفصل شانه را ضروری می‌سازد. بعضی از این عارضه‌ها عبارت‌اند از:

•    آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی
•    ابتلا به آرتریت پس از وارد شدن ضربه و صدمه دیدن
•    آرتروز شانه (بیماری فرسایش و تخریب مفصل)
•    آرتروپاتی پارگی عضله چرخاننده شانه (روتاتور کاف)
•    استئونکروز یا مرگ استخوان
•    شکستگی شدید
•    جراحی ناموفق تعویض مفصل شانه

موارد انجام تعویض مفصل شانه

روی آوردن به جراحی تعویض مفصل شانه تصمیمی است که بیمار با مشورت و راهنمایی پزشک ارتوپد و جراح شانه، پزشک خانوادگی و اعضاء خانواده اتخاذ می‌کند.

پزشک با توجه به دلایل متعدد انجام این جراحی را توصیه می‌کند. جراحی تعویض مفصل شانه غالباً برای افرادی مفید است که از مشکلات زیر رنج می‌برند:

•    درد شدید شانه به حدی که انجام فعالیت‌های روزانه، مانند دست دراز کردن و برداشتن اشیاء از داخل کابینت، لباس پوشیدن، شستشو و انجام امور بهداشت فردی را مختل سازد.
•    درد متوسط تا شدید در زمان استراحت کردن. این درد گاهی آن‌قدر آزاردهنده است که مانع خواب راحت شبانه می‌شود.
•    فقدان حرکت و یا ضعف شانه
•    موفقیت‌آمیز نبودن درمان‌های دیگر مانند مصرف داروهای ضدالتهاب، تزریق کورتیزون یا فیزیوتراپی

انواع مختلف تعویض شانه

جراحی تعویض مفصل شانه عملی بسیار تخصصی است و صرفاً باید توسط گروه جراحی مجرب و متخصص در این زمینه انجام شود.

تعویض مفصل شانه گونه‌های متعدد دارد. جراح در ابتدا پیش از اتخاذ هر گونه تصمیمی شرایط بیمار را به دقت ارزیابی می‌کند و سپس بهترین نوع تعویض مفصل شانه را متناسب با نیازهای بیمار تعیین می‌کند. بیمار برای آرامش خاطر و آگاهی بیشتر باید هر گونه سؤال و ابهام در خصوص نوع پروتز انتخابی و دلیل این انتخاب را با جراح در میان بگذارد.

تعویض کل مفصل

در تعویض کل شانه معمولاً سطوح مفصل ملتهب و مبتلا به آرتریت با گوی‌ فلزی به خوبی صیقل داده شده و متصل به میله و حفره‌ای پلاستیکی جایگزین می‌شود.

همی آرتروپلاستی یا تعویض نیمی از مفصل متصل به میله

جراح بر اساس عارضه و مشکل شانه ممکن است تنها گوی شانه را تعویض کند. این عمل را تعویض نیمی از مفصل یا همی آرتروپلاستی می‌نامند.

تعویض نیمی از مفصل یا همی آرتروپلاستی بازسازی کننده سطح

در همی آرتروپلاستی بازسازی کننده سطح فقط سطح مفصل سر استخوان بازو با پروتزی کلاهک مانند و بدون میله جایگزین می‌شود. این جراحی به دلیل مزیت حفظ استخوان در مقایسه با تعویض متداول شانه‌ی متصل به میله راهکار متفاوت و شاید در بعضی موارد بهتر را به بیمارانی ارائه می‌کند که از التهاب مفصل شانه رنج می‌برند. 

تعویض معکوس کل مفصل شانه

تعویض معکوس کل مفصل شانه یکی دیگر از انواع تعویض مفصل شانه به شمار می‌رود که برای بیماران زیر کاربرد دارد:
 
•    دچار پارگی کامل عضله چرخاننه شانه (روتاتور کاف) با ضعف شدید بازو
•    متأثر از پارگی عضله چرخاننده شانه و آرتریت یا التهاب مفصل شدید (آرتروپاتی پارگی چرخاننده شانه)
•    موفقیت آمیز نبودن جراحی پیشین تعویض شانه

حفره و گوی فلزی در تعویض معکوس کل شانه جابه‌جا می‌شود، به بیان دیگر گوی فلزی به استخوان شانه متصل می‌شود و حفره پلاستیکی به سر استخوان بازو وصل می‌شود. به این ترتیب بیمار می‌تواند برای بلند کردن بازو در عوض عضله چرخاننده شانه عضله دلتوئید را به کار بگیرد.

عوارض

جراح ارتوپد عوارض و خطرهای احتمالی تعویض مفصل شانه از جمله موارد مرتبط با خود جراحی و همچنین مواردی را به بیمار توضیح می‌دهد که ممکن است به مرور زمان پس از جراحی بروز یابد.
اکثر عوارض بروز یافته با موفقیت درمان می‌شود. عفونت، مشکلات مربوط به پروتز و آسیب عصبی از عوارض احتمالی محسوب می‌شود.

آمادگی پیش از جراحی

ارزیابی پزشکی: جراح ارتوپد در صورت قطعی شدن انجام عمل از بیمار می‌خواهد تا چند هفته پیش از جراحی برای معاینه کامل به مطب مراجعه کند تا اطمینان حاصل شود که وضعیت سلامت وی مناسب است، مانعی برای انجام جراحی وجود ندارد و فرایند بهبود به خوبی طی خواهد شد.

دارو: مصرف بعضی داروها باید پیش از جراحی متوقف شود.

برنامه‌ریزی در خانه: بیمار می‌تواند پیش از جراحی با ایجاد تغییرات ساده و کوچک در خانه سپری شدن دوران بهبود را آسان‌تر سازد.
برداشتن اشیاء از قفسه‌های بلند تا چند هفته پس از جراحی دشوار است، بنابراین بهتر است پیش از جراحی تمام وسایل مورد نیاز در قفسه‌های پایین و کم ارتفاع قرار داده شود.

عمل جراحی

جراحی تعویض مفصل شانه با قطعه مصنوعی معمولاً 2 ساعت طول می‌کشد.
بیمار پس از جراحی به بخش ریکاوری منتقل می‌شود و در آنجا چند ساعت برای بررسی اثر داروی بیهوشی تا زمان به هوش آمدن تحت نظر قرار می‌گیرد و پس از آن به بخش انتقال داده می‌شود.

دوران بهبود

جهت پیشگیری از عفونت برای بیمار آنتی بیوتیک تجویز می‌شود. اکثر بیماران می‌توانند یک روز پس از جراحی غذا بخورند و از تخت خارج شوند و غالباً 1، 2 یا 3 روز پس از جراحی نیز ترخیص می‌شوند.

مدیریت درد

بروز درد پس از جراحی طبیعی است ، که البته خوشبختانه به کمک داروهای مسکن تا حد زیادی تخفیف می‌یابد. مدیریت درد بخش مهمی از دوران بهبود را تشکیل می‌دهد. فیزیوتراپی اندکی پس از جراحی آغاز می‌شود و هر گاه درد بیمار کاهش یابد، می‌تواند سریع‌تر شروع به حرکت کند و قدرت‌اش را هر چه زودتر بازیابد. در صورت آزاردهنده بودن درد پس از عمل با جراح مشورت کنید.

توانبخشی

برنامه توانبخشی دقیق و مناسب در موفقیت جراحی تعویض شانه نقش حیاتی دارد. بیمار معمولاً اندکی پس از عمل، فیزیوتراپی سبک را شروع می‌کند. جراح یا متخصص فیزیوتراپی برنامه تمرینی خاصی را برای تقویت شانه و بهبود انعطاف‌پذیری این مفصل به بیمار آموزش می‌دهد که به سادگی در خانه قابل انجام است. 

دوران بهبود در خانه

دست بیمار در زمان ترخیص از بیمارستان با بند و محافظ مخصوص به گردن وی بسته می‌شود و بیمار باید 2 تا 4 هفته پس از جراحی جهت حمایت و محافظت از شانه این حالت را حفظ کند.
 
پس از جراحی می‌توان با بستن دست به گردن از شانه محافظت کرد.

مراقبت از زخم

پس از جراحی استیپل‌ها یا گیره‌هایی در امتداد زخم یا بخیه زیر پوستی وجود خواهد داشت. استیپل‌ها چند هفته بعد برداشته می‌شود، اما بخیه زیرپوستی نیازی به کشیدن ندارد.
تا زمانی که زخم کاملاً جوش نخورده و خشک نشده است، نباید مدت زیادی با آب تماس داشته باشد. برای جلوگیری از تحریک زخم در اثر ساییده شدن به لباس می‌توان آن را پانسمان کرد.

فعالیت

تمرین و حرکت اصلاحی یکی از مؤلفه‌های اصلی مراقبت خانگی، به ویژه در طول چند هفته نخست پس از جراحی، محسوب می‌شود و پیگیری مجدانه برنامه تمرینی به بازیابی قدرت کمک می‌کند. اکثر بیماران دو هفته پس از جراحی می‌توانند فعالیت‌های ساده‌ای مانند غذا خوردن، لباس پوشیدن و اصلاح و آرایش را به تنهایی انجام دهند. بروز درد در شب و هنگام فعالیت تا چند هفته پس از جراحی دور از انتظار نیست. 
رانندگی تا 2 تا 4 هفته پس از جراحی مجاز نیست.

بایدها و نبایدها

موفقیت جراحی تعویض مفصل شانه تا حد زیادی بستگی به این دارد که بیمار در خانه و در طول چند هفته نخست پس از جراحی به دقت از دستورات جراح پیروی کند.

•    برای بلند شدن از تخت یا صندلی به بازو تکیه نکنید، چون این حرکت منجر به انقباض شدید عضلانی می‌شود.
•    برنامه تمرین‌ها و حرکت‌های اصلاحی را طبق تجویز پزشک با پشتکار و جدیت 2 تا 3 بار در روز به مدت یک ماه یا بیشتر پیگیری کنید.
•    زیاده‌روی نکنید و به شانه فشار نیاورید. اگر درد شانه پیش از جراحی شدید بوده باشد، تجربه حرکت بدون درد پس از عمل باعث می‌شود تا فکر کنید که می‌توانید حرکت‌های پیشرفته‌تر یا بیشتری را نسبت به دستور پزشک انجام دهید. اما از یاد نبرید که استفاده بیش از حد زودهنگام از شانه به محدودیت‌های شدید حرکتی منجر می‌شود.
•    طی 2 تا 4 هفته نخست پس از جراحی فقط اشیایی را بلند کنید که به سبکی یک لیوان آب باشد. 
•    کمک بخواهید. چنانچه در خانه تنها هستید یا کسی قادر به کمک کردن به شما نیست، پزشک معالج معمولاً می‌تواند مرکز خدماتی مناسبی را به شما معرفی کند.
•    پس از تعویض مفصل شانه، در ورزش‌های تماسی و پربرخورد شرکت نکنید و از بلند کردن مکرر اشیا سنگین خودداری کنید.
•    تا 6 هفته پس از جراحی به بازو فشار نیاورید و آن را در موقعیت‌های انتهایی دامنه حرکتی، مانند دراز کردن بازو به طرفین یا بردن دست پشت بدن، قرار ندهید.
جراحی تعویض شانه بهبود کیفیت زندگی را برای هزاران تن از بیمارانی که این عمل را تجربه کرده‌اند، به ارمغان آورده است. درد این بیماران پس از جراحی کاهش یافته و قدرت، توانایی حرکتی و عملکرد‌شان افزایش یافته است.